1.  Кимлар ёшга доир пенсия олиш ҳуқуқига эга?

Эркаклар 60 ёшга тўлганда ҳамда иш стажлари камида 25 йил бўлган тақдирда ёшга доир пенсия олиш ҳуқуқига эга бўладилар. Аёллар эса, 55 ёшга тўлганда ва иш стажлари камида 20 йил бўлган тақдирда ёшга доир пенсия олишлари мумкин.  

2.  Нафақани олиш учун талаб этиладиган иш стажи қанча?

Умумий қоидага кўра, юқорида келтириб ўтилганидек, эркаклар учун талаб этиладиган иш стажи камида 25 йил ҳамда аёллар учун камида 20 йилни ташкил этади. Бироқ, пенсия тайинлаш учун юқоридаги етарлича иш стажига эга бўлмаган шахслар ҳам, агар камида 7 йил иш стажига эга бўлсалар, ёшга доир пенсия олишлари мумкин. Бунда пенсия уларнинг иш стажига мутаносиб равишда тўланади ҳамда унинг миқдори ёшга доир энг кам пенсиянинг 50 фоизидан кам бўлиши мумкин эмас.

3.  Ёшга доир пенсия олиш учун кимга мурожаат қилиш керак ҳамда қандай ҳужжатлар тақдим этилиши лозим?

Фуқаро пенсия тайинлашни сўраб ўз танловига кўра қуйидаги усуллардан бирини қўллаган ҳолда мурожаат қилиш ҳуқуқига эга:

доимий яшаш ёки вақтинча турган жойи бўйича Ўзбекистон Республикаси Иқтисодиёт ва молия вазирлиги ҳузуридаги бюджетдан ташқари Пенсия жамғармасининг туман (шаҳар) бўлимига ариза билан;

яшаш жойидан қатъи назар, Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги давлат хизматлари марказида сўровнома тўлдирган ҳолда;

Ўзбекистон Республикасининг Ягона интерактив давлат хизматлари портали орқали мустақил сўровнома тўлдирган ҳолда.

Фуқаро ўз аризасига иш стажини, шу жумладан, махсус иш стажини тасдиқлайдиган ҳужжат ҳамда иш ҳақи тўғрисидаги маълумотномани илова қилиши лозим. Бундан ташқари зарур ҳолларда фуқародан тегишли орган томонидан берилган ҳарбий хизматни, партизан отрядлари ва қўшилмаларда бўлганликни, давлат хавфсизлиги органларида ва ички ишлар органларида хизмат қилганликни тасдиқлайдиган маълумотнома, диплом ва бошқа қонунчиликда назарда тутилган ҳужжатлар талаб қилиниши мумкин.

Бироқ, шуни алоҳида таъкидлаб ўтиш жоизки, Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2023 йил 31 октябрдаги 353-сон қарорига асосан, 2025 йил 1 мартдан бошлаб фуқароларга ёшга доир пенсияларни белгиланган ёшга тўлиши муносабати билан проактив шаклда тайинлаш тартиби жорий этилади. Яъни эндиликда ёшга доир пенсияларни тайинлаш учун фуқаронинг мурожаат қилиши ҳамда бирор-бир шаклдаги ҳужжатларни тақдим этиши талаб этилмайди. Бунда, ёшга доир пенсиялар Пенсия жамғармасининг ахборот тизими орқали тегишли вазирлик ва идоралараро ахборот алмашинуви асосида олинадиган фуқаронинг иш стажи, иш ҳақи ҳамда бошқа маълумотларига асосан давлат пенсия таъминоти тўғрисидаги қонунчиликда белгиланган тартиб ва меъёрларга мувофиқ ҳисобланади ва тайинланади. Ушбу янги тизим фуқаролар учун кўплаб қулайликларга эга бўлиб, уларнинг сарсон-саргардон бўлишлари олди олинади. 

 4.  Пенсияни ҳисоблаш тартиби қандай?

Пенсияни ҳисоблаб чиқариш учун, ишдаги мавжуд танаффуслардан қатъи назар, охирги ўн йиллик меҳнат фаолияти давомидаги исталган кетма-кет беш йилдаги иш ҳақи олинади. Мазкур беш йиллик пенсия олувчининг танловига кўра аниқланади.

Пенсия миқдорини ҳисоблаб чиқариш тартибига тўхталадиган бўлсак, у иш стажининг муддатига боғлиқ бўлиб, пенсиянинг таянч миқдоридан, иш стажи учун пенсиянинг оширилишидан ҳамда пенсияга қўшиладиган устама ҳақлардан иборат. Ёшга доир пенсиянинг таянч миқдори юқорида келтирилган 5 йилликдаги ўртача ойлик иш ҳақининг 55 фоизи, лекин расмий белгиланган ёшга доир энг кам пенсиянинг камида 100 фоизини ташкил этади. Бунда аҳамият қаратиладиган яна бир жиҳат пенсияни ҳисоб-китоб қилиш учун пенсияни ҳисоблаш базавий миқдорининг ўн икки бараваридан ортиқ бўлмаган миқдордаги ўртача ойлик иш ҳақи олинади. Ортиқча иш стажининг ҳар бир тўлиқ йили учун эса, ўртача ойлик иш ҳақининг 1 фоизи миқдорида қўшилади.

Айрим тоифадаги шахслар учун эса қонунда белгиланган миқдорларда яна қўшимча устама ҳақлар қўшилади. Масалан,  I гуруҳ ногиронлиги бўлган шахсларга пенсияни ҳисоблаш базавий миқдорининг 75 фоизи, кўзи ожизлик бўйича I гуруҳ ногиронлиги бўлган шахсларга — пенсияни ҳисоблаш базавий миқдорининг 100 фоизи миқдорида. Ушбу тоифадаги шахсларнинг тўлиқ рўйхати “Фуқароларнинг давлат пенсия таъминоти тўғрисида” ги қонуннинг 28-моддасида келтирилган.

Фуқаролар Бюджетдан ташқари пенсия жамғармаси веб-сайтидан фойдаланган ҳолда пенсиялари миқдорини мустақил ҳисоблаб кўришлари мумкин.

 5. Пенсия қанча муддатда тайинланади?

Агар фуқаро пенсия олиш ҳуқуқи пайдо бўлган кундан бошлаб олтмиш кун ичида уни сўраб мурожаат қилган бўлса, пенсия ёшига тўлган кундан эътиборан тайинланади. Лекин пенсионер ўз вақтида мурожаат қилмаганда, унга ҳисоблаб чиқариб қўйилган пенсия пули пенсияни олиш мақсадида мурожаат этилганидан олдинги йигирма тўрт ойдан ошмаган давр учун тўланади. 

Ёшга доир пенсия умрбод тайинланади.

6.  Пенсияларни тўлаш тартиби қандай?

Пенсионерларга пенсиялар уларнинг танловига кўра доимий яшаш ёки вақтинча турган жойи бўйича Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги ҳузуридаги бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси туман (шаҳар) бўлимлари томонидан зиммасига пенсияни етказиб бериш (топшириш) юклатилган ташкилот ва тижорат банкининг филиаллари орқали тўланади.